سیاتیک چیست

سیاتیک

این کلمه نام رایج درد پا و کمر ناشی از اختلال‌های درگیر کننده عصب سیاتیک ست. متداول ترین علائم سیاتیک کمر عبارت‌اند از:

درد سیاتیک به علل زیر بروز می یابد:

فتق دیسک کمر: پارگی یا بیرون زدگی دیسک مهره‌های کمری، به ویژه بین مهره‌های چهارم و پنجم کمری (دیسک بین مهره‌ای L4–L5)، یا دیسک بین مهره‌ی پنجم کمری و مهره اول خاجی (ساکروم یا دیسک بین مهره ای S1-L5)، به ریشه‌های عصب سیاتیک فشار می‌آورد و موجب بروز درد سیاتیک می شود. فتق دیسک گاهی به تدریج و گاهی ناگهانی، غالباً پس از بلند کردن جسمی سنگین از روی زمین، بروز می‌یابد. علائم فتق دیسک عبارت‌اند از:

درد، گزگز پا یا کرختی کمر، باسن، ران، ساق یا پایین پا معمولاً در یک سمت بدن.

تشدید علائم گزگز، بی حسی و خواب رفتن پا در طول نشستن، ایستادن، شوزن سوزن شدن پا در خواب و هنگام انجام حرکت‌های مشخص، خم شدن یا بلند کردن اشیاء از روی زمین؛ و تسکین علائم زمان پیاده‌روی یا شنا.

سندرم کودا اکوینا (سندرم انتهای نخاع یا سندرم دم اسب) معمولاً از فتق بزرگ دیسک کمری ایجاد می‌شود که روی اعصاب کمر فشار می‌آورد. علائم کمر درد، ضعف عضله‌های دوطرفه پایین تنه، بی‌حسی اطراف مقعد و عضله‌های داخلی ران (بی‌حسی زین اسبی)، بی‌اختیاری روده و مثانه در این حالت غالباً در هر دو سمت بدن بروز می‌یابند و حتما نیاز به عمل بسته ستون فقرات و یا باز دارند.

تنگی کانال نخاع کمر: این بیماری گاهی در عوامل ژنتیکی ریشه دارد و مادرزادی و ارثی است، اما معمولاً از رشد بیش از اندازه استخوان مهره (خار یا زائده) در اثر بالا رفتن سن ناشی می‌شود. از جمله علائم این عارضه می توان به خواب رفتن پا، درد پا و مورمور شدن و گزگز شدن دست و پا اشاره کرد.

اسپوندیلولیستزیس یا سرخوردگی مهره: اسپوندیلولیستزیس یا سرخوردگی مهره عارضه‌ای است که در آن، مهره نسبت به مهره دیگر، معمولاً رو به جلو سر می‌خورد. این اختلال یا مادرزادی یا پی‌آمد فرسایش ناشی از بالا رفتن سن، تروما یا ضربه یا صدمه دیدن حین عمل جراحی است. خواب رفتن پا، درد و ضعف پا از جمله علائم سرخوردگی مهره می باشد. سرخوردگی مهره فرسایشی عموماً در میان سالمندان مبتلا به بیماری‌های التهابی مفصل (آرتریت) و تغییر شکل فاست یعنی دو عارضه‌ای رواج دارد که پی‌آمد تحلیل رفتن و پیر شدن غضروف هستند. مهره‌ها در اثر تغییر شکل دادن فاست در حالت افقی قرار می‌گیرند و به این ترتیب لغزش ملایم مهره آسان‌تر می‌شود. عارضه فرسایشی نیز مانند بسیاری از موارد ایسکمیک غالباً بدون علامت است. علائم سرخوردگی مهره کمر در اثر وارد شدن ضربه یا ابتلا به دیگر بیماری‌های ستون فقرات مانند تنگی کانال نخاع بروز می‌یابد یا تشدید می‌شود. چنانچه این نوع سرخوردگی همراه با تنگی کانال نخاع باشد، احتمال بهره‌گیری از روش‌های درمانی جدی‌تر مانند جراحی افزایش می‌یابد.

سندرم پیریفورمیس: عضله پیریفورمیس واقع در بخش تحتانی ستون مهره‌ها در صورت گرفتگی و فشار آوردن به عصب سیاتیک منجر به کمر درد و درد عصب سیاتیک می‌شود.

عفونت و تومور ستون فقرات: تومورهای نخاع یا ستون فقرات و التهاب در عفونت‌ها، مانند سل ستون فقرات، به عصب سیاتیک فشار می‌آورد و موجب پا درد، بی حسی و گزگز پا می‌شود.

بارداری: در طول دوران بارداری، به ویژه هنگام دراز کشیدن یا راه رفتن، رحم روی عصب سیاتیک فشار وارد می‌کند و به کمر درد و خواب رفتن پا در یکطرف و یا هر دو طرف بدون دامن می‌زند. فتق یا برجستگی دیسک نیز یکی از دیگر علل متداول است. علائم خواب رفتن و گزگز پا معمولاً پس از زایمان برطرف می‌شوند.

کرختی یا بی‌حسی پا پس از جراحی:بیمار گاهی اوقات پس از عمل فیوژن (الحاق یا خشک کردن) مهره‌های کمری با درد و بی‌حسی پا مواجه می‌شود.

سندرم تونل تارسال: تحت فشار قرار گرفتن عصب درشت نی خلفی در محل امتداد آن در مچ داخلی موجب بروز سندرم تونل تارسال می‌شود. راه رفتن طولانی مدت یا به پا داشتن کفش نو، صدمه دیدن، تورم تاندون‌ها در بیماری آرتریت روماتوئید و… از علل بروز این سندرم به شمار می‌روند و علائم آن عبارت‌اند از:

درد، کرختی یا بی‌حسی، گزگز پا یا کف پا و سوزش اطراف ناحیه داخلی مچ پا یا کف پا که در نتیجه ایستادن یا راه رفتن، تشدید و در اثر استراحت تاحدی برطرف می‌شود.

سندرم پای بیقرار(RLS): اختلالی عصب‌شناختی با علتی نامشخص است که در پی ابتلا به آن، بیمار نیازی مبرم به تکان دادن پا حس می‌کند. بعضی از علائم این سندرم عبارت‌اند از:

خارش و روی زمین کشیدن پا، احساس سنگین شدن پا یا احساس کشش در پاها ، داغی کف پا که هنگام استراحت کردن و بی‌حرکت بودن تشدید می‌شود اما با تکان دادن پاها کاملاً برطرف می‌گردد.

میلیت عرضی: التهاب سراسر عرض یک بخش از نخاع را میلیت عرضی می‌نامند. علت دقیق این عارضه مشخص نیست و اگرچه تمام گروه‌های سنی حتی کودکان را هدف قرار می‌دهد در بین افراد بیست تا چهل ساله رواج بیشتری دارد. علائم این بیماری عبارت‌اند از:

– درد موضعی کمر
– سوزش، بی‌حسی، گزگز پا و خواب رفتن پا یا فلج موضعی هر دو پا
– اختلال عملکرد مثانه و روده
– سر درد، تب و کاهش اشتها
– مشکلات تنفسی
– ضعف بازوها

درمان

درمان گزگز و خواب رفتن پا بر علت گزگز دست و پا مبتنی است؛ برای مثال در صورت پایین بودن میزان ویتامین‌ها، مکمل ویتامین تجویز خواهد شد یا در صورت نقش داشتن دارویی خاص، مقدار مصرفی دارو یا نوع آن باید تغییر کند. چنانچه علت گزگز پا دیابت باشد، باید میزان قند خون را کنترل کند. اگر بی حسی و سوزن سوزن پا فقط هنگام نشستن در حالتی دلخواه رخ می‌دهد، باید شیوه راحت دیگری را برای نشستن انتخاب کرد. تشخیص صحیح ارتوپد از گزگز کردن مجدد پیشگیری می‌کند.

خواب رفتن پا به دلایل مختلفی رخ می دهد، به منظور تجویز بهترین درمان گزگز پا پزشک باید تشخیص درستی از علت ضعف پا داشته باشد. اگر خواب رفتن پا بطور مداوم پیش می آید و با همراه با علائمی چون بی حس شدن انگشت پا، درد و ضعف پا، سنگین شدن پا در شب، در صبح باشد. باید به پزشک مراجعه کنید. گزگز پا در حاملگی بعد از زایمان برطرف می شود.

فیزیوتراپی

روش‌های درمان فیزیوتراپی برای اکثر افراد مبتلا به گزگز دست و پا موثر است و به طور خاص در مواردی کاربرد دارد که بیماری در سطح پیشرفته خود نباشد. درمان این بیماری با فیزیوتراپی به منظور تسریع فرآیند بهبود، اطمینان از دستیابی به نتایج بهینه، و کاهش احتمال عود مجدد علائم بیماری در آینده، لازم و ضروری است.